Easter in Guatemala Semana Santa, czyli gwatemalska Wielkanoc

The time stops for a moment. Everybody stops. People fall silent. The ice-cream sellers stop ringing their bells, the women with fruit sit down on the stone benches. Nobody moves. 

Everybody, except for the men proudly carrying the statue of Christ with a cross on his back and the women carrying the statue of the Virgin Mary. In the air, the mist of fragrant incenses is floating. The crowd is looking at the both statues, praying in silence. The parade is heading to the church. When the last person disappears inside the temple, everybody in the street comes to life. It is as if somebody would turn off the freeze-frame. So you can hear the candyfloss and peanuts seller shouting, the bells, at the ice-cream parlours on wheel, ringing. The car engines start working. There is a hustle and bustle again.

Holy Week, which starts on Palm Day, is a special time for all Catholics in Guatemala. School children don’t go to school for more than a week.  On Holy Thursday and Good Friday people don’t go to work that’s why travelling from one place to another is more difficult on those days. 

Especially on Friday – there are no buses on that day. Of course, Holy Week is not a public holiday for everybody. Semana Santa is a perfect time to earn money. You are charged more for tickets on the buses that run at that time. Travel agencies charge tourists twice as much as usual. Nearby the churches there are street vendors selling food mostly, who wait for the hungry participants of processions. They offer fruit, ice-creams, candyfloss and hamburgers. There are children selling sweets. 

But it’s nothing comparing to the fact that among the paraders there are armies of Pizza Hut workers dressed in their uniforms with the pizza bags, encouraging people to buy pizza. There are also plenty of balloon, plastic toys and sunglasses sellers who are following the processions, hoping to sell their goods while the people stop and chant. I have seen many Verbena fairs but they haven’t been a patch on those held in Guatemala. 

The view of the sellers following the processions and the view of ice-cream carts at the back of the parade made me surprised and amazed every time I saw. I could see here that the spiritual and material words can co-exist. To my mind, the material world sometimes takes too much space depriving the spiritual reality of its mysticism and stateliness. I wonder where their border is. I’m not a pious person but I think that the pizza sellers crossed this border. But in this place, it is nothing wrong. The priests and the police don’t  chase away the sellers. The bus drivers don’t chase away the sellers in their buses. 

What’s more, they stop their vehicles to let them in. Everybody knows that people have to work and earn money to make the ends meet. Without money, even the religion becomes meaningless. It is what my teacher told me. In Guatemala, the most important thing is to have the stomach full. Only then can people think about other things.

Guatemalan Easter differs from Polish Easter in many ways. In this country, Easter has only religious and spiritual character. There aren’t any pagan costumes such as Wet Monday or painting eggs. There are no tables laden with food. 

Nobody spends those days in the kitchen cooking Easter dishes and cakes. People spend time in the streets, taking part in the processions which are held every day. The Guatemalans buy food at the street stalls which are mushrooming everywhere especially in the nearby churches (during Easter, there was a special zone with catering stands next to the cathedral). Maybe, t is a good idea as the women, not being tired, have time and energy to participate in Easter celebrations, to celebrate that time at the spiritual level.   

During the Holy Week, in Guatemalan houses, Easter bread is eaten. It is a big loaf of bread being baked for that occasion. On Thursday, this bread is eaten and .....chocolate. on Friday morning, they serve Easter bread together with fruits such as pineapples, mangos, papayas and platonos that is a kind of bananas eaten fried, baked or cooked. 

I ate them raw and they tasted like bananas. I have no idea why they claim raw platonos aren’t eatable. For me they were delicious, but served with a great amount of sugarJ. They look like caramelized fruits in a dense sweet syrup. On Friday, fish, rice and vegetable are eaten. Simple food. For me, the presence of sweets in the Easter diet was quite surprising. Unlike in Poland where people avoid eating sweets during the Lent.  There is also no meat. But in Guatemala people don’t tend to eat much meat. 

There are families that prepare pepian  (about which I wrote when I was writing about Christmas) and ceviche that is a dish of tomatoes, onions jalapeno pepper, lime juice, coriander and seafood, mostly of shrimps. And that’s all when it comes to Easter food. Food lovers (Dandie in particular) would get bored to death at Easter.

When it comes to Easter costumes? Well, apart from processions, colourful carpets there are two more left to tell you about. They don’t have an Easter bunny what would give children gifts. But there is a custom of giving food as a gift. This tradition is mostly fostered among members of the family but sometimes among neighbours as well. 

The plate with Easter bread, honey, chocolate and fruit in a sweet syrup is prepared and handed to the relatives. Going by the sea, lake or river on Saturday is the second custom worth mentioning. At first, I thought this tradition was related to water as a symbol of purification but I was wrong. The answer is much more trivial. People have holidays at that time and this is the way they spend their free time. 

The first procession took place on Wednesday. On Thursday there were two of them. Very long. Every procession starts in one church, goes to the Park Central and goes back the church where all this started. Good Friday is the day when the most important processions are held. In the lead, there are four statues of saints being pushed on the special carts with transformers which produce power to light the figures. There is a float bearing the statue of Christ with a cross being carried by four purple robed men and several young boys. While they are taking steps, the float is swinging left and right. The orchestra is following the statue of Christ and the float with  Virgin Mary carried by four black-robed women with black scarves on their heads and several girls dressed in white communion dresses. 

Along the parade of the people in the procession, the small boys in purple robes are walking in a line accompanying the statue of Christ. There is also a line of white-robed girls accompanying the Virgin Mary.

The purple-robed participants of a Friday morning procession are carrying the statue of Christ. The station of the Cross starts. Not only are there hundreds of paraders but also many inhabitants of Xela and tourists (fortunately, less than in Antigua). The streets, where the procession is going, are decorated with colourful carpets made of flowers, wood, fruit, grass and grains. The inhabitants put a lot of effort to create such a carpet, for just a few minutes march of the procession. Here in Xela, people have been preparing colourful carpets since Friday morning. In Antigua, they are prepared two weeks before Easter – for tourists. That’s why I decided to spend Easter in Quetzaltenango hoping to see and experience the real Easter, the one that is not designer for tourists. 

I spent 5 hours taking photos frantically to have Guatemalan Easter celebrations photographed. The heat was unbearable. The sun was beating down my head but I didn’t care about it. And... in the afternoon, I had a terrible headache and cold and hot shivers. At night I was slicked with sweat. I thought I must have got sunstroke. Although I was feeling terrible, I went to the city centre in the evening to see the funeral of Christ. I was impressed by the crowds of black-robed people following the float with Christ in a transparent coffin, thousands of candles carried in hands by the mourners and the orchestra playing mourning songs. I stopped taking photos and contemplating that moment. I felt as if I had went back in time and participated in the real funeral. The shiver went through me. The procession of mourners went to the cathedral at the Parque Central. On Holy Saturday there was also a procession and the last one to celebrate the Resurrection of Christ was held on Sunday. 

On Saturday I left the house only to buy some medicine for a cold. All the shops were closed so I went back to bed. I was exhausted. The only thing I could do was to stay in bed and watch films all day. On Sunday I went to see the last procession. So long had I been waiting to be a witness of Easter celebration in Guatemala. It was really worth it. 
 (transl. Ewa Bartłomiejczyk)

Czas jakby na chwilę się zatrzymuje. Wszyscy przystają, milkną rozmowy. Sprzedawcy lodów przestają robić hałas swoimi dzwoneczkami, panie z owocami przysiadają na kamiennych ławach. Wszyscy na chwilę nieruchomieją. 

 

Niedziela Palmowa

Wszyscy oprócz, kroczących z majestatem mężczyzn, niosących figurę Chrystusa, dźwigającego z kolei krzyż oraz kobiet, niosących platformę z figurą Matki Boskiej. W powietrzu unosi się mgiełka wonnych kadzideł. Tłum wpatruje się w figury, modli się w ciszy. Po chwili pochód rusza, kierując się w stronę wnętrza kościoła. Gdy znika ostatni z uczestników procesji, jakby nagle ktoś wyłączył stopklatkę i wszyscy jak jeden mąż ożywają, wznoszą się znów okrzyki sprzedawców waty cukrowej i orzeszków, dzwonki lodziarni na kółkach, ruszają samochody. Harmider wraca na ulicę.

Święty tydzień, począwszy od Niedzieli Palmowej, to w Gwatemali czas niezwykły dla wszystkich katolików. Dzieci w szkołach mają ponadtygodniową przerwę. 

A Wielki Czwartek i Wielki Piątek to dni wolne od pracy. Poruszanie się po kraju jest dość mocno utrudnione. Zwłaszcza w piątek – nie kursują wówczas żadne autobusy. Choć oczywiście nie dla wszystkich święty tydzień jest wolny od pracy. Semana Santa to bowiem najlepszy czas do większego zarobku. Te autobusy, które kursują, kasują więcej za bilety, agencje turystyczne biorą podwójne stawki. Pod kościołami ustawiają się liczni sprzedawcy, głównie jedzenia, czekając na zgłodniałych uczestników procesji: owoce, lody, wata cukrowa, hamburgery. 

Sprzedawcy lodów, czekający na koniec procesji

Między tłumami ludzi, wędrują dzieci, sprzedające słodycze. To jednak nic, bo miedzy uczestnikami procesji przewijają się też armie pracowników pobliskiej Pizzy Hut, którzy w służbowych strojach z torbami, utrzymujących temperaturę, oferują, głośnymi okrzykami, pizzę. Nie brakuje też sprzedawców baloników, plastikowych zabawek i okularów przeciwsłonecznych, którzy wraz z całymi stojakami wędrują krok w krok za procesją, licząc że w trakcie kolejnego postoju uda im się może jednak coś sprzedać. 

Nocna procesja

Wprawdzie odpusty są mi znane, ale do pięt nie dorastają one tym gwatemalskim, które miałam okazję obserwować. Widok, wędrujących w krok w krok za procesją sprzedawców, zamykających korowód kilkunastu wózków z lodami oraz sprzedawcy pizzy każdego dnia nieodmiennie wprawiał mnie w zdumienie. Tu, jak nigdzie indziej mogłam przekonać się jak sprawnie obok siebie funkcjonują dwa światy: ten duchowy i materialny. Tylko czasami ten drugi, moim zdaniem, zbyt agresywnie wkracza tu w ten pierwszy, obdzierając go ze wszystkiego, co wzniosłe i mistyczne. Zastanawiam się gdzie jest granica. 

Sprzedawcy, zamykający procesję

I choć do bogobojnych nie należę, to sprzedawcy pizzy w moim mniemaniu już tę granicę naruszyli. Tutaj jednak to jest normalne. Księża czy policja nie przegania handlarzy, tak samo jak kierowcy autobusów, nigdy nie przeganiają tych, sprzedających w ich pojeździe, a wręcz zatrzymują się specjalnie, by wpuścić ich na pokład. Tu, każdy rozumie, że ludzie muszą pracować i zarobić pieniądze, by żyć. Bez pieniędzy, to dla nich i religia nie ma chyba znaczenia. Wytłumaczył mi to mój nauczyciel, uświadamiając, że w Gwatemali sprawą priorytetową jest napełnienie żołądków. Dopiero potem ludzie mogą pozwolić sobie na myślenie o czymś innym, choć z reguły nie są to i tak wzniosłe rzeczy. 

Kolorowe dywany

Wielkanoc w Gwatemali różni się od tej, spędzanej w Polsce, niemal pod każdym względem. Przede wszystkim święto jest tylko i wyłącznie świętem religijnym, przeżyciem duchowym, w którym nie ma miejsca na pogańskie zwyczaje typu lany poniedziałek czy malowanie jajek. Nie ma też stołów, uginających się pod kilogramami jedzenia. Nikt nie spędza kilku dni w kuchni, przygotowując żurki, barszcze, bigosy czy ciasta. Ludzie wychodzą głównie na ulice, by uczestniczyć w procesjach, które począwszy od środy, mają tu miejsce każdego dnia. Je się zaś głównie na ulicznych straganach, których nie brakuje na każdym kroku, zwłaszcza w okolicach kościoła (w trakcie świat powstała przy katedrze specjalna strefa gastronomiczno- rozrywkowa).

Strefa gastro

No i może jest to dobry sposób, bo niezmęczone wiecznym gotowaniem i pieczeniem kobiety mają czas i siłę na właściwe przeżywanie świąt wielkiej nocy, tak jak przystało na prawdziwego, praktykującego katolika. Nie ma wspólnego biesiadowania przy domowym stole, dzielenia się święconką.

Przez cały tydzień je się, specjalnie pieczony na święta, potężny bochenek chleba. W czwartek na śniadanie tradycyjnie spożywa się ów chleb oraz… (i tu ucieszą się łasuchy) czekoladę. Natomiast w piątkowe poranek, znów chleb wielkanocny oraz owoce: ananas, mango, papaja oraz platonos (czyli takie banany, których nie je się na surowo, tylko smażone, pieczone lub gotowane. 

Procesja

Ale ja próbowałam na surowo i dla mnie nie różnią się specjalnie od bananów. Nie wiem, dlaczego oni mówią, że na surowo są niezjadliwe? Były pyszne :)), ale na słodko, z dużą ilością cukru. Trochę wygląda jak karmelizowane owoce w gęstym słodkim syropie. W piątek na obiad zaś jada się ryż, rybę i warzywa, czyli nic specjalnie wyszukanego. Mnie zwłaszcza zadziwiły te słodkości. Zupełnie inaczej niż u nas, gdzie ludziska właśnie odmawiają sobie słodyczy w okresie postnym. Mięsa oczywiście się nie je, ale tu ogólnie nie spożywa się go zbyt wiele. 

Kobiety, dźwigające platformę

W niektórych rodzinach przygotowuje się na święta standardowo pepian, o którym pisałam przy okazji świąt Bożego Narodzenia oraz ceviche, czyli mieszankę z pomidorów, cebuli, papryki jalapeno, soku z limonki, kolendry i najważniejsze…z owoców morza, głównie krewetek (już widzę jak ślinka kapie mojemu mężowi :)). I to tyle, jeśli chodzi o wielkanocny prowiant. Żadnych ekscesów. Fani jedzenia (tu mam na myśli głównie Dandiego) podczas świąt, umarliby tu z nudów podczas świąt.

A co do zwyczajów? Oprócz procesji, kolorowych dywanów są jeszcze dwa. Nie ma wprawdzie zajączka wielkanocnego, który roznosiłby prezenty dzieciom, ale wśród niektórych zachował się zwyczaj przekazywania sobie podarunku w postaci jedzenia. Dziś jest on bardziej kultywowany między bliskimi, ale pomiędzy sąsiadami w niektórych kręgach też bywa nadal kultywowany. Przygotowuje się więc talerz z wielkanocnym słodkim chlebem, miodem, czekoladą oraz owocami w słodkim syropie i przekazuje się bliskim. Drugim obyczajem jest sobotni wyjazd nad wodę: morze, jezioro, rzekę, cokolwiek, co związane jest z wodą. Początkowo myślałam, że może to mieć coś wspólnego z woda, jako symbolem oczyszczenia, ale okazało się, że nie. Ludzie maja po prostu wakacje, które w ten sposób spędzają.

Pierwsza procesja miała już miejsce w środę. Czwartkowe procesje były dwie. Za to bardzo długie. Każda zaczyna się w jednym kościele, a potem wędruje przez niemal całe miasto do Parku Centralnego, by powrócić do kościoła, z którego zaczął się pochód. Najważniejsze procesje mają jednak miejsce w piątek. Na przedzie cztery figury świętych, pchane na wózkach z transformatorami, których moc oświetla postaci. Za nimi podąża na platformie Chrystus, dźwigający krzyż, niesiony przez czterech dorosłych mężczyzn, ubranych w fioletowe szaty i przez kilkunastu kilkunastoletnich chłopców po bokach, mających równie fioletowe odzienie.  Idą miarowym krokiem, huśtając platformą na boki. Tuż za Chrystusem podąża orkiestra, a za nimi platforma z figurą Matki Boskiej, niesiona dla odmiany przez cztery dorosłe kobiety w czarnych strojach i czarnych chustach na głowie oraz przez kilkanaście ubranych w białe suknie komunijne, dziewczynki. 

Dostarczyciel żaru :)

Wzdłuż całego korowodu, po prawej i lewej stronie towarzyszą platformom i orkiestrze, wędrujący gęsiego mali chłopcy, także ubrani na fioletowo, których sznurek kończy się za figurą Chrystusa i zamienia się w sznurek dziewczynek w białych sukienkach, które towarzyszą Matce Boskiej.

Uczestnicy porannej piątkowej procesji przybrani w fioletowe szaty niosą figurę Chrystusa, dźwigającego krzyż. Zaczyna się droga krzyżowa. Pochodowi towarzyszą nie tylko setki dorosłych i dzieci, poprzebieranych za uczestników rzeczywistej procesji, ale również setki mieszkańców Xeli oraz wielu turystów (choć całe szczęście mniej niż w Antigua). Na każdej ulicy, którą przechodzi procesja, mieszkańcy tworzą kolorowe dywany: z kwiatów, farbowanych ścinków drewna, owoców, trawy, zboża. Mnóstwo pracy, tylko dla kilkuminutowego przemarszu. Kolorowe dywany w Xeli przygotowywane są od piątkowego poranka. 

W Antigua szykuje się już je dwa tygodnie wcześniej, no, ale co się nie robi dla turystów :) I dlatego też wolałam spędzić ten czas w Quetzaltenango, licząc, że tu nie będą mnie karmić turystyczną papką, ale że będę mogła spróbować tego, co jest bardziej prawdziwe, a niewypreparowane dla przyjezdnych zagranicznych.

Przez pięć godzin od 9 rano biegałam z aparatem jak oszalała, chcąc uwiecznić gwatemalskie obchody Wielkiej Nocy. Upał był niesamowity, słońce przygrzewało mocno w głowę, ale ja nie zważałam zupełnie na to, zbyt pochłonięta obserwowaniem rzeczywistości przez wizjer aparatu, czego skutki odczułam już późnym popołudniem. Głowa mi pękała, na zmianę to robiło mi się zimno, to gorąco. W nocy oblałam się potem. Jak nic udaru dostałam, myślałam. Mimo jednak fatalnego samopoczucia, pod wieczór ruszyłam jeszcze raz do centrum, by tym razem uczestniczyć już w pogrzebie Chrystusa.

I muszę przyznać, że tłumy ludzi, ubranych w czarne żałobne stroje, towarzyszące niesionej na platformie przezroczystej trumnie z Jezusem w środku, setki świec, trzymane w dłoniach żałobników, oraz przygrywająca żałobne melodie orkiestra, robiły niesamowite wrażenie. Przez chwilę, przestałam robić zdjęcia i zastygłam z wrażenia. Miałam odczucie, że oto cofnęłam się w czasie i uczestniczę w najprawdziwszym pogrzebie, aż przeszył mnie dreszcz.

Korowód znów przeszedł przez miasto, by dotrzeć do Katedry w Parque Central. Następna procesja, ale już tylko jedna ruszała z samego rana dnia następnego, czyli w Wielka Sobotę i ostatnia - rezurekcyjna, ze zmartwychwstałym Chrystusem kroczyła przez miasto w niedzielę. 

W sobotę wyszłam z domu tylko po to, by poszukać jakiegoś lekarstwa na przeziębienie. Jako że wszystko było zamknięte, zawlekłam się z powrotem do łóżka. „Zawlekłam się” to najlepsze określenie, ponieważ byłam totalnie pozbawiona siły. Miałam jej tylko tyle, by położyć się i oglądać cały dzień filmy. W niedzielę ruszyłam się, by zobaczyć ostatnią z procesji. W końcu po to tyle czekałam tu w Gwatemali, by zobaczyć na żywo słynne obchody Świąt Wielkanocnych. Było warto.